Tự học: Bí quyết thích nghi trong thời đại mới
AI có thể thay thế một số công việc trong tương lai. Nhưng nó không thể thay thế những người biết cách học hỏi và thích nghi - điều khiến chúng ta trở nên khác biệt.
Dạo gần đây, mình thấy nhiều người lo lắng về việc AI có thể thay thế công việc của họ. Những dòng trạng thái như “Liệu vài năm nữa, ngành của mình có còn cần đến con người không?” xuất hiện ngày một nhiều. Đây là một nỗi lo chính đáng. Nhưng nó không phải là một viễn cảnh không thể tránh khỏi. Chỉ cần bạn nắm giữ chìa khóa tự học và sự cầu tiến, bạn sẽ là người thích nghi tốt nhất.
1. Tự học – Chìa khóa của sự tự do
Câu chuyện Elon Musk xây dựng SpaceX là một ví dụ. Khi mới thành lập, Elon và cộng sự đã tìm mua tên lửa từ Nga. Tuy nhiên, giá bán của người Nga quá so với kì vọng ( gấp đôi) và ông đã bị từ chối. Nhưng thay vì từ bỏ, Elon Musk vận dụng tất cả kiến thức tự học về công nghệ hàng không vũ trụ, và ngay lập tức đưa ra một file tính chi phí tự chế tạo một quả tên lửa tại sân bay Moscow. Hóa ra, nguyên liệu thô chỉ chiếm 2% chi phí. Bằng việc tự mình nghiên cứu và sản xuất, SpaceX đã tạo ra những tên lửa chất lượng cao với chi phí thấp hơn nhiều.
💡 Khi bạn biết cách tự học, bạn không còn bị giới hạn bởi những gì người khác dạy, những gì bạn học trong trường lớp, hay những rào cản do xã hội đặt ra. Bạn có thể tự do trong tư duy, tự mình vẽ ra con đường phía trước và xây dựng cuộc sống theo cách bạn muốn.
Hãy thử nghĩ lại câu chuyện của Elon Musk. Nếu ông chấp nhận phụ thuộc vào những nhà cung cấp tên lửa từ Nga, hoặc bỏ cuộc khi gặp thử thách, SpaceX có lẽ sẽ không bao giờ tồn tại và thành công như hôm nay. Nhờ tự học, ông không chỉ vượt qua trở ngại trước mắt mà còn làm thay đổi cả ngành hàng không vũ trụ. Tự học đã cho ông sự tự do – tự do để suy nghĩ vượt khuôn mẫu, tự do để tìm ra giải pháp của riêng mình, và tự do để biến những điều không thể thành có thể.
2. Hiểu mình, hiểu người - Nghệ thuật của phát triển bền vững
🤔 Trước khi bắt đầu hành trình tự học, bạn cần trả lời hai câu hỏi lớn: "Tôi cần học gì?" và "Tại sao tôi cần học điều đó?".
Hiểu mình: Nắm rõ điểm mạnh của bạn
Trong quản lý sản phẩm (Product Management), chúng ta thường nói đến thuật ngữ USP (Unique Selling Point), là giao điểm giữa ba yếu tố: Kinh doanh (Business), Con người (People) và Kỹ thuật (Technical). Cũng giống như một sản phẩm, mỗi người chúng ta đều cần tìm ra USP của riêng mình. Đây là nơi giao thoa giữa:
Điều bạn giỏi (kỹ năng, năng lực thực tế),
Điều bạn yêu thích (đam mê),
Điều xã hội cần và trả lương cho bạn.
Người Nhật gọi giao điểm này là Ikigai. Nếu không tìm được sự cân bằng giữa ba yếu tố, bạn sẽ dễ rơi vào các “cạm bẫy” sau:
Kế sinh nhai: Việc bạn làm tốt và được trả lương cao, nhưng không có đam mê, bạn dễ thấy chán nản.
Đam mê không thực tế: Khi bạn yêu thích điều gì đó nhưng không thể kiếm sống từ nó.
Ước mơ viển vông: Khi bạn thích và xã hội cần, nhưng bạn chưa đủ giỏi để thực hiện.
Để phát triển bền vững, bạn cần tìm giao điểm của ba vòng tròn này. Đó chính là nơi mà tài năng, đam mê và giá trị xã hội giao thoa – giúp bạn khai phá tiềm năng lớn nhất của bản thân.
Mất gần hai năm để mình tìm ra con đường của mình trong lĩnh vực product - nơi mình có thể kết hợp: Khả năng thấu hiểu, đam mê công nghệ, và quan trọng nhất, là mục tiêu tạo ra những công cụ hữu ích cho mọi người.
Hiểu người: Học tập cũng cần chiến lược
Trong product management, chúng mình có khái niệm Product Market Fit - tức là sản phẩm phải đáp ứng đúng nhu cầu thị trường. Tương tự, việc học tập của bạn cũng cần có định hướng rõ ràng, đáp ứng nhu cầu công việc.
Mình đã từng mắc sai lầm khi cố gắng học mọi thứ cùng một lúc. Javascript, Python, SQL, UX Design, Product Analytics... Kết quả là sau vài tháng, mình chẳng thành thạo được kỹ năng nào. Điều này cho mình một bài học quý giá: Một ngày chỉ có 24 tiếng, và não bộ của chúng ta không được thiết kế để multitask. Càng cố gắng học nhiều thứ cùng lúc, hiệu quả càng kém.
Chỉ còn khoảng 1 tháng nữa sẽ tới 2025 - đây chính là thời điểm hoàn hảo để bạn lên kế hoạch cho hành trình phát triển bản thân năm tới. Thay vì dàn trải sức lực vào nhiều mục tiêu, hãy tập trung vào những điều thực sự quan trọng. Hãy thử làm bài tập này cùng mình nhé:
1. Dành 30 phút ngồi xuống, viết ra 10 mục tiêu bạn muốn đạt được trong 2025.
2. Gạch bỏ 5 mục tiêu kém quan trọng hơn.
3. Từ 5 mục tiêu còn lại, hãy chọn ra 3 mục tiêu mà bạn cam kết và cần thiết nhất
Việc chọn ra 3 mục tiêu không có nghĩa là những mục tiêu khác không quan trọng - mà đó là cách để bạn tập trung nguồn lực có hạn của mình vào những việc ưu tiên cao nhất. Hãy thực sự ngồi xuống và viết nhé bởi chỉ khi viết ra, bạn mới thấy được điều gì thực sự quan trọng.
Mỗi mục tiêu này cần được chia thành những milestone nhỏ theo tuần hoặc tháng. Mình tin rằng "Better done than perfect" - hoàn thành một việc còn tốt hơn mãi mãi để ý tưởng trên giấy và trong suy nghĩ.
3. Một số phương pháp tự học hiệu quả mình áp dụng
First Principle Thinking - Tư duy từ nguyên bản
First Principle Thinking là một phương pháp tư duy mà Elon Musk thường sử dụng, tập trung vào việc tách rời các vấn đề phức tạp thành những thành tố cơ bản nhất, sau đó xây dựng lại từ đầu. Phương pháp này không dựa vào các giả định hay "lối mòn" của trí tuệ thông thường, mà hướng đến sự hiểu biết sâu sắc hơn, từ đó phát triển những giải pháp sáng tạo và đột phá.
Ví dụ như khi áp dụng Scrum, thay vì học thuộc framework, mình tự đặt những câu hỏi cốt lõi: “Các thành tố trong một dự án? Tại sao cần áp dụng Agile? Đâu là yếu tố quyết định thành công của dự án?” Từ việc hiểu những nguyên lý cơ bản này, mình không chỉ áp dụng mà còn có thể linh hoạt điều chỉnh framework cho phù hợp với từng dự án cụ thể. Đây không chỉ là một kỹ năng tư duy mà còn là công cụ để tạo ra giá trị mới trong bất kỳ lĩnh vực nào bạn theo đuổi.
Atomic Habits - Sức mạnh của những thói quen nhỏ
James Clear, tác giả của Atomic Habits, đã chỉ ra rằng thành công không phải là kết quả của những nỗ lực lớn trong một thời điểm, mà là của những thói quen nhỏ, được duy trì đều đặn mỗi ngày. Thói quen giống như những viên gạch nhỏ mà bạn đặt từng ngày để xây dựng nên ngôi nhà thành công.
Để xây dựng thói quen hiệu quả, Clear gợi ý một quy trình 4 bước:
Làm cho nó hiển nhiên (Make it obvious).
Làm cho nó hấp dẫn (Make it attractive).
Làm cho nó dễ dàng (Make it easy).
Làm cho nó thỏa mãn (Make it satisfying).
Từ việc không tập thể dục đến duy trì thói quen hàng ngày
Trước đây, mình luôn trì hoãn việc tập thể dục trong hơn 20 năm trời, cứ mua thẻ gym năm nhưng đi tập được chục buổi đầu rồi bỏ ngang. Nhưng sau khi áp dụng Atomic habits, mình đã hình thành được thói quen này
Làm cho nó hiển nhiên: Mình chuẩn bị sẵn đồ tập vào tối hôm trước.
Làm cho nó hấp dẫn: Mình kết hợp việc nghe podcast yêu thích khi tập luyện. Điều này khiến việc tập không còn nhàm chán mà ngược lại, mình còn mong chờ để học được điều gì đó mới trong khi vận động.
Làm cho nó dễ dàng: Ban đầu, mình chỉ đặt mục tiêu tập 10 phút mỗi ngày. Chỉ 10 phút, không hơn. Điều này giúp mình không cảm thấy áp lực.
Làm cho nó thỏa mãn: Cảm giác được “tick” một mục tiêu nhỏ đầu tiên trong ngày giúp mình duy trì động lực để tiếp tục và tích cực cả ngày.
Chỉ sau 3 tháng, mình đã chuyển từ việc đạp xe 10 phút mỗi ngày sang 30 phút và bắt đầu thử sức với các bài tập tạ. Quan trọng hơn, mình không còn phải ép bản thân tập thể dục nữa, bởi nó đã trở thành một phần tự nhiên trong cuộc sống.
Học tập cũng giống như tập thể dục
Khi nhìn lại, mình nhận ra rằng việc xây dựng một thói quen học tập cũng không khác gì việc tập thể dục. Bạn không cần học quá nhiều trong một ngày. Hãy bắt đầu nhỏ – một bài học ngắn, một video Youtube hay một chương sách. Điều quan trọng là duy trì đều đặn.
Hãy nhớ: “Bạn không cần phải hoàn hảo, bạn chỉ cần tốt hơn 1% mỗi ngày.” Sau một năm, sự cải thiện nhỏ bé đó sẽ giúp bạn tốt hơn 37,8 lần. Và đó chính là sức mạnh của những thói quen nhỏ.
4. Tìm kiếm mentor và bạn đồng hành
Tự học không có nghĩa là bạn phải làm mọi thứ một mình. Ngược lại, việc tìm kiếm sự hướng dẫn từ người khác và xây dựng mối quan hệ tích cực có thể giúp bạn rút ngắn thời gian.
Khiêm tốn để học hỏi từ bất kỳ ai
"Tam nhân hành, tất hữu ngã sư" – Khổng Tử từng nói rằng trong ba người đi cùng, nhất định có một người là thầy của bạn. Thực tế, mỗi người bạn gặp đều có một điểm mạnh mà bạn có thể học hỏi. Một em intern có thể dạy bạn công cụ mới, một khách hàng khó tính có thể chỉ ra điểm yếu trong sản phẩm của bạn, hay thậm chí những người phản đối ý tưởng cũng giúp bạn có cái nhìn đa chiều hơn. Hãy giữ tâm thế khiêm tốn và luôn lắng nghe. Bất cứ cuộc trò chuyện nào cũng có thể trở thành cơ hội học tập nếu bạn quan sát và chủ động học hỏi.
Chủ động tìm kiếm mentor
Có câu nói: “Khi người học trò sẵn sàng, người thầy sẽ xuất hiện.” Người thầy ở đây không chỉ là những mentor chính thức mà còn có thể là một cuốn sách, một khóa học trực tuyến, hay thậm chí một ý tưởng thất bại. Điều quan trọng là bạn phải biết mình cần gì và sẵn sàng đặt câu hỏi đúng.
Ví dụ, mình đã tìm được mentor đầu tiên trên Ybox – chị ấy đã chia sẻ những bài học hữu ích, kinh nghiệm thực tế và giải đáp nhiều câu hỏi của mình về ngành Product. Nhờ đó, mình tái định hướng mục tiêu và tìm được công việc yêu thích
Đồng hành để tạo động lực lâu dài
Bên cạnh mentor, việc tìm kiếm những người bạn đồng hành có chung mục tiêu cũng rất quan trọng. Một nhóm bạn, một cộng đồng trên mạng xã hội hoặc một đồng nghiệp chia sẻ đam mê sẽ giúp bạn duy trì động lực. Những người này không chỉ hỗ trợ bạn về mặt kỹ thuật mà còn là nguồn cảm hứng khi bạn cảm thấy mệt mỏi hay muốn bỏ cuộc.
5. Tự học – Hành trình không ngừng
Khi viết những dòng này, mình nhận ra rằng hành trình tự học của bản thân vẫn đang tiếp diễn mỗi ngày. Từ một người ngại giao tiếp đến một nhân viên sales, từ một nhân viên logistics đến một Product Owner trong ngành công nghệ – mỗi bước đi đều được xây dựng từ sự kiên trì và không ngừng học hỏi.
Có thể trong tương lai, AI sẽ thay thế một số công việc. Nhưng có một điều AI không thể thay thế: khả năng tự học và thích nghi của con người. Đây chính là kỹ năng quan trọng nhất giúp bạn không chỉ tồn tại mà còn phát triển trong thời đại này.
Bạn không cần phải giỏi từ đầu. Hãy bắt đầu từ những bước nhỏ, tìm đúng người đồng hành và không ngừng cố gắng. Mỗi ngày học thêm một chút, bạn sẽ tiến xa hơn bạn tưởng. Chúc bạn thành công trên hành trình tự học của mình nhé!
Đúng cái e đang cần luôn, hay quá chị ui
Hayyy